ΟΛΗ Η ΑΛΗΘΕΙΑ ΓΙΑ ΤΑ ΤΖΑΚΙΑ ΚΑΙ ΤΑ ΚΑΥΣΟΞΥΛΑ

του Δημήτρη Κόρακα

Διδάκτορα Χημικού

Τον τελευταίο καιρό ακούμε διαρκώς τα κανάλια να βουίζουν για τις επιπτώσεις της αιθαλομίχλης στην υγεία μας. Κανείς όμως δεν αναρωτήθηκε τι κρύβεται πίσω από όλον αυτόν τον ντόρο.

Τόσα χρόνια το περιβάλλον καταστρέφεται συνεχώς από τους ρύπους που εκπέμπουν τα εργοστάσια των μεγαλοεπιχειρηματιών, όπως και από την αυξημένη ύπαρξη αρσενικού (επικίνδυνο καρκινογόνο στοιχείο της φύσης) που αποδεδειγμένα και βάσει μελετών αιωρείται σε μεγάλες ποσότητες πάνω από την Αττική.

Επιπροσθέτως, βάσει των στοιχείων του Ερευνητικού Κέντρου για την Προαγωγή της Υγείας, φέτος τον Δεκέμβριο οι εισαγωγές στο νοσοκομείο νοσημάτων θώρακος Σωτηρία για θέματα που σχετίζονται με το σωματίδια στον αέρα είναι μάλλον λιγότερες από πέρυσι την ίδια εποχή.

Γιατί λοιπόν τα κανάλια μάχονται τόσο σθεναρά για την υγεία των πολιτών;

Επειδή απλά οι Έλληνες αναγκάστηκαν να σταματήσουν να χρησιμοποιούν το πανάκριβο πετρέλαιο και μ’ αυτόν τον τρόπο η ζημία των καναλαρχών που οι περισσότεροι ελέγχουν την αγορά πετρελαίου είναι τεράστια! Συγκεκριμένα, ας μην ξεχνάμε ότι το 60% λιανικής τιμής του πετρελαίου είναι κρατικοί φόροι!

Ο μοναδικός σκοπός λοιπόν αυτής της τρομοκρατίας για τα τζάκια αποσκοπεί στην αναγκαστική επιστροφή των πολιτών ξανά στην αγορά πετρελαίου, όσο ακριβό κι αν είναι. Πως αλλιώς θα συνεχίσουν να γεμίζουν οι τσέπες της πλουτοκρατίας εις βάρος του Έλληνα πολίτη;

Σήμερα παρατηρείται αυξημένη στροφή των νοικοκυριών στη χρησιμοποίηση τζακιών, ξυλοσομπών και λεβήτων με καυσόξυλα. Βασικές αιτίες είναι η οικονομική κρίση που μαστίζει τη χώρα μας και η αύξηση της τιμής του πετρελαίου θέρμανσης.

Η επιστροφή στο τζάκι καυσόξυλων και στην ξυλόσομπα προκάλεσε έκρηξη στην έρευνα και ποικίλα δημοσιογραφικά σχόλια. Τα περισσότερα καταλήγουν πως προκλήθηκε αύξηση της συγκέντρωσης των αιωρούμενων μικροσωματιδίων, των γνωστών διεθνώς ως SPM (Suspended Particulate Matter) στην ατμόσφαιρα τόσο στα μεγάλα αστικά κέντρα όσο και στον εσωτερικό χώρο των κατοικιών.

Στο λεκανοπέδιο της Αττικής και ιδιαίτερα στην Κηφισιά, στην Εκάλη, στο Μαρούσι και στο Κορωπί -όπου είναι και τα πολλά τζάκια- στη Θεσσαλονίκη στον Βόλο και σε άλλες μεγαλουπόλεις διαπιστώνεται αύξηση των αιωρούμενων μικροσωματιδίων. Η αύξηση αυτή σε ορισμένες περιπτώσεις ξεπερνάει το ανώτατο επιτρεπτό όριο των 50 μικρογραμμαρίων ανά κυβικό μέτρο αέρα.

Όμως τι ακριβώς συμβαίνει με τα κλασικά τζάκια καυσόξυλων και τις ξυλόσομπες; Ρυπαίνουν τόσο πολύ την ατμόσφαιρα και τον εσωτερικό χώρο των κατοικιών; Μήπως μερικοί θέλουν να γίνουν ο ‘‘αποδιοπομπαίος τράγος’’ της από τόσες άλλες πηγές παραγωγής αιωρούμενων μικροσωματιδίων; Ή μήπως αποτελούν τα ‘‘θύματα’’ ειδικής εκστρατείας κατασυκοφάντησης, ώστε να διεκδικήσουν την αγορά άλλα μέσα θέρμανσης πιο σύγχρονα και πιο ακριβά;

Γενικά τα κλασικά τζάκια με καυσόξυλα και οι παραδοσιακές ξυλόσομπες εκλύουν 19.3, οι παλαιοί λέβητες ξύλου 17.1, οι νέες ξυλόσομπες 12.2, τα ενεργειακά τζάκια 5.1 και οι σύγχρονοι λέβητες πετρελαίου ή με πέλετ 0.6 μg αιωρούμενα μικροσωματίδια ανά κιλό καύσιμης ύλης. Οι τιμές αυτές για τα θερμαντικά μέσα που χρησιμοποιούν ξύλα διαφέρουν αν η καύσιμη ύλη είναι βαμμένο ξύλο, μοριοσανίδες ή σκουπίδια. Ιδιαίτερα τα σκουπίδια και τα πλαστικά ελευθερώνουν πολύ επικίνδυνους ατμοσφαιρικούς ρύπους.

Ως αιωρούμενα μικροσωματίδια χαρακτηρίζεται κάθε σωματίδιο στερεό ή υγρό, εξαιρούμενου του νερού, που βρίσκεται σε διασπορά σε ένα χώρο και έχει διάμετρο που κυμαίνεται από 0,0002 μέχρι 500 μm (μικρόμετρα) περίπου. Η σκόνη λόγου χάρη, ο καπνός, τα διάφορα μέταλλα και η ιπτάμενη στάχτη αποτελούν χαρακτηριστικά παραδείγματα αιωρούμενων μικροσωματιδίων. Κάποια μικροσωματίδια είναι αρκετά μεγάλα ή σκουρόχρωμα και είναι κατά συνέπεια ορατά ως καπνός, ενώ άλλα είναι τόσο μικρά που ανιχνεύονται μόνο με ηλεκτρονικό μικροσκόπιο. Ένα μέρος από τα μικροσωματίδια αυτά διαφεύγουν απευθείας από τις πηγές τους (καπνοδόχοι, αυτοκίνητα). Με βάση την προέλευση, τον τρόπο σχηματισμού και τη σύστασή τους τα μικροσωματίδια αυτά διακρίνονται αντίστοιχα σε φυσικά και ανθρωπογενή, πρωτογενή και δευτερογενή και σε οργανικά και ανόργανα.

Σήμερα τα αιωρούμενα μικροσωματίδια με την τεχνολογική ανάπτυξη και εξέλιξη και την ανακάλυψη της διαφορετικής επίπτωσης ανάλογα με το μέγεθός τους χωρίζονται σε δύο κατηγορίες: Σ’ εκείνα που έχουν διάμετρο μικρότερη από 10 μm (μικρόμετρα) και είναι γνωστά ως PM-10 (Particulate Matter 10) και στα PM-2.5 με διάμετρο μικρότερη των 2.5 μm. Τα πρώτα αποτελούνται κατά κανόνα από διαχωρισμένη ανόργανη ύλη, όπως από οξείδια του αργιλίου, πυρίτιο, σίδηρο και κάλιο και είναι εισπνεύσιμα.

Τα μικροσωματίδια αυτά με διάμετρο 2.5 – 10 μm αναφέρονται διεθνώς και ως χονδρόκοκκα (CP – Coarse Particles). Τα δεύτερα είναι γνωστά και ως λεπτόκοκκα μικροσωματίδια (FP – Fine Particles). Τα μικροσωματίδια με διάμετρο γύρω στα 0.05 μm που είναι γνωστά και ως πολύ λεπτόκοκκα σωματίδια (Ultra Fine Particles – UFP) ή πυρήνες μικροσωματιδίων έχουν την τάση να συσσωρεύονται και να σχηματίζουν τα σχετικά σταθερά στην ατμόσφαιρα συσσωρευμένα σωματίδια με διάμετρο γύρω στα 0.5 μm.

Τα PM-2.5 είναι αναπνεύσιμα και μπορούν να διεισδύσουν βαθύτερα στα πνευμόνια και να προκαλέσουν σοβαρότερη βλάβη. Τα λεπτόκοκκα μικροσωματίδια προέρχονται από καυσαέρια των αυτοκινήτων, από διάφορες βιομηχανικές εγκαταστάσεις, από εργοστάσια παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, από οικιακές εστίες φωτιάς (τζάκια, φούρνοι, ξυλόσομπες) και από αέρια πυρανάφλεξης. Και οι δύο κατηγορίες δεν φιλτράρονται από τους πνεύμονες και μπορούν να περάσουν εύκολα στο εσωτερικό των σπιτιών ακόμα και αν τα παράθυρα είναι κλειστά

Τα κλασικά τζάκια με καυσόξυλα και οι ξυλόσομπες παράγουν στο μεγαλύτερο ποσοστό PM-2.5. Ένα τζάκι με καυσόξυλα που ανάβει για 3 ώρες εκλύει μέχρι και 50 γραμμάρια αιωρούμενων μικροσωματιδίων. Γενικά η συμβολή των τζακιών και των ξυλοσομπών με καυσόξυλα στην εκδήλωση του ‘‘νέφους’’ δεν ξεπερνάει το 1%. Στον Καναδά ύστερα από σχετική μελέτη βρέθηκε πως ένα κιλό ξύλου που καίγεται στο τζάκι εκλύει 13.5 – 19.3 γραμμάρια αιωρούμενων μικροσωματιδίων, 0.2 γραμμάρια οξείδια του θείου, 1.4 γραμμάρια οξείδια του αζώτου και 6.5 – 21 γραμμάρια οργανικές πτητικές ενώσεις. Σημαντική είναι επίσης και η έκλυση κατά την ατελή καύση του μονοξειδίου του άνθρακα. Αξίζει επίσης να αναφερθεί πως η χρησιμοποίηση στο τζάκι βερνικωμένων κομματιών επίπλων είναι πολύ επικίνδυνη γιατί εκπέμπονται στον αέρα μικροσωματίδια υδραργύρου και αρσενικού.

Η ρύπανση του αέρα των εσωτερικών χώρων των κατοικιών αποτελεί επίσης στις μέρες μας σοβαρό περιβαλλοντικό πρόβλημα. Κι αυτό γιατί ο άνθρωπος το 50 – 90 % του χρόνου του τον περνάει σ’ αυτό το περιβάλλον. Επιπρόσθετα η τεχνολογική εξέλιξη έφερε στο χώρο αυτό πληθώρα ρύπων ικανών να προκαλέσουν διάφορες σοβαρές ασθένειες. Οι ρυπογόνες πηγές είναι πολλές. Έτσι τα ξύλινα έπιπλα εκλύουν φορμαλδεΰδη. Τα χαλιά συγκρατούν τη σκόνη, ευνοούν την ανάπτυξη μυκήτων και εκλύουν στυρένιο. Τα υφάσματα των επιπλώσεων και οι κουρτίνες από συνθετικές υφαντικές ίνες εκλύουν φορμαλδεΰδη, συγκρατούν τα μικροσωματίδια του καπνίσματος και του τζακιού ή της ξυλόσομπας καθώς και την οικιακή σκόνη και τα σωματίδια μετάλλων. Τα τζάκια, οι ξυλόσομπες και κάθε ανοιχτή πηγή θέρμανσης διαχέουν στον εσωτερικό χώρο τα δικά τους μικροσωματίδια. Ανάλογη αλλά σε μικρότερο βαθμό είναι και η εκπομπή μικροσωματιδίων από τα άλλα συστήματα θέρμανσης. 

Τα δάπεδα ανάλογα με την κατασκευή τους μπορεί να εκπέμπουν ραδόνιο, στυρένιο, αμίαντο και πολλούς άλλους χημικούς ρύπους. Οι τοίχοι αποτελούν πηγές εκπομπής ραδονίου, φορμαλδεΰδης και πολλών άλλων χημικών ρύπων. Τα αλουμινοκουφώματα απελευθερώνουν μικροσωματίδια αλουμινίου. Τα ρούχα στις ντουλάπες αν έχουν υποστεί στεγνό καθάρισμα αναδίδουν τετραχλωροαιθυλένιο και αν χρησιμοποιείται ως σκωροκτόνο η καμφορά παραδιχλωροβενζόλιο. Υπάρχουν βέβαια και άλλες ρυπογόνες πηγές μέσα στους κλειστούς χώρους.

Ο αέρας λοιπόν που αναπνέουμε τόσο στο εξωτερικά όσο και στο εσωτερικά των κτηρίων είναι πραγματικά ένα μείγμα από ρύπους και αιωρούμενα μικροσωματίδια. Και σαν να μην έφτανε αυτό τα μικροσωματίδια αυτά με την προσρόφηση άλλων χημικών ενώσεων μετατρέπονται σε επικινδύνους για την υγεία μας ρύπους. Είναι ακόμα γνωστό πως η ατμοσφαιρική ρύπανση θεωρείται υπεύθυνη για μεγάλο αριθμό θανάτων, αλλά και ασθενειών του αναπνευστικού και καρδιαγγειακού συστήματος. Αυτό παρατηρείται ιδιαίτερα στα μεγάλα αστικά κέντρα.

Η ικανότητα του αναπνευστικού συστήματος του ανθρώπου να προστατεύεται από τα αιωρούμενα στο περιβάλλον μικροσωματίδια καθορίζεται κυρίως από το μέγεθος και τη χημική σύσταση των τελευταίων. Όσο πιο μικρή είναι η διάμετρός τους τόσο μεγαλύτερη είναι η πιθανότητα εισχώρησής τους σε βαθύτερη περιοχή των πνευμόνων και η επικάθισή τους στις πνευμονικές κυψελίδες. Η συνεχιζόμενη μάλιστα εναπόθεση των μικροσωματιδίων αυτών προκαλεί σοβαρή βλάβη στην υγεία του ανθρώπου. Πιο αναλυτικά στη ρινολαρυγγική κοιλότητα επικάθονται τα μεγαλύτερης διαμέτρου μικροσωματίδια. Στην τραχεία και στις κυψελίδες το μεγαλύτερο ποσοστό από τα επικαθήμενα μικροσωματίδια είναι μικρής διαμέτρου. Βέβαια η αντίδραση του οργανισμού στη ρύπανση από τα αιωρούμενα μικροσωματίδια εξαρτάται και από τη χημική τους σύσταση καθώς και από τα άλλα χημικά σωματίδια που μπορούν να μεταφέρουν. Κι έχει επίσης αποδειχτεί πως δεν είναι απίθανη η δημιουργία με διάφορες αντιδράσεις μεταλλαξιογόνων ή και καρκινογόνων ουσιών. Το γεγονός ότι τα PM-10 και PM-2.5 μικροσωματίδια μπορούν και εισχωρούν στο εσωτερικό των κτηριακών εγκαταστάσεων και να δημιουργούν επικίνδυνα συσσωρευμένα μικροσωματίδια στην ατμόσφαιρα των κατοικιών, όταν εμπλουτίζεται από άλλες ουσίες όπως από το κάπνισμα ή τα κλασικά τζάκια καυσόξυλων και τις ξυλόσομπες πρέπει να λαμβάνεται σοβαρά υπόψη.

Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία πως τα παραδοσιακά τζάκια με καυσόξυλα και οι ξυλόσομπες αποτελούν πηγές παραγωγής αιωρούμενων μικροσωματιδίων. Δεν είναι όμως οι μόνες. Έπειτα τα εκλυόμενα από τις πηγές αυτές θέρμανσης μικροσωματίδια, αν η καιόμενη ύλη είναι καθαρή και το περιβάλλον στο οποίο διαχέονται είναι απαλλαγμένο από άλλους ρύπους, θα είχαν μικρότερη βλαβερότητα στην υγεία του ανθρώπου. Κάτι τέτοιο όμως είναι εντελώς απίθανο. Κατά συνέπεια και το τζάκι και η σόμπα καυσόξυλων έχουν το δικό τους μερίδιο ευθύνης στη ρύπανση του περιβάλλοντος.

Η τακτική όμως που ακολουθείται σήμερα και με την οποία τα τζάκια και οι σόμπες καυσόξυλων θεωρούνται το ‘‘κόκκινο πανί’’ και ο ‘‘αποδιοπομπαίος τράγος’’ για τη ρύπανση του εξωτερικού και εσωτερικού των κατοικιών περιβάλλοντος αποπροσανατολίζει κάθε προσπάθεια επίλυσης του μεγάλου προβλήματος της ρύπανσης της ατμόσφαιρας. Αν με τη λειτουργία των πηγών αυτών θέρμανσης ξεπερνιούνται τα ανώτατα επιτρεπτά όρια της συγκέντρωσης των αιωρούμενων μικροσωματιδίων την πρώτη και μεγάλη ευθύνη έχουν όλοι οι άλλοι ρύποι που τροφοδοτούν τη ρύπανση αυτή και τη διατηρούν κοντά στην ανεκτή οριακή γραμμή. Στις Περιφερειακές Ενότητες για παράδειγμα της Κοζάνης και της Φλώρινας στις οποίες τα αιωρούμενα μικροσωματίδια τις περισσότερες μέρες του χρόνου είναι κοντά ή πάνω από την κόκκινη γραμμή δεν φταίει το τζάκι και η σόμπα καυσόξυλων. Κανείς δεν θυμάται αυτές τις μέρες την πραγματική αλήθεια πως η δημιουργία του νέφους στην Αθήνα οφείλεται κατά 95% στα καυσαέρια από τα αυτοκίνητα.

Η Πολιτεία αντί «να διυλίζει τον κώνωπα και να καταπίνει την κάμηλον» να καταλάβει πως αυτή ευθύνεται για τη στροφή του πολίτη στη φτηνή λύση του τζακιού και της σόμπας καυσόξυλων. Κι επομένως αυτή πρέπει να βρει και τη ‘‘χρυσή τομή’’ του προβλήματος. 

Η σύγχρονη τεχνολογία έφερε στο προσκήνιο νέες πηγές θέρμανσης περισσότερο οικολογικές και πολύ λιγότερο ρυπογόνες. Υπάρχουν σήμερα συστήματα που αξιοποιούν τη γεωθερμία και την ηλιακή ενέργεια και οικολογικά καύσιμα με πολύ υψηλότερη θερμαντική απόδοση και μηδενική ρύπανση του περιβάλλοντος.

Οι τιμές όμως είναι απρόσιτες για το μέσο πολίτη.

Αν θέλει η Πολιτεία να καταργήσει το τζάκι και τη σόμπα καυσόξυλων θα πρέπει με ειδικά προγράμματα ενημέρωσης να πείσει τον πολίτη για τις σύγχρονες και οικονομικότερες πηγές θέρμανσης, χωρίς περιττούς φόρους, και να μην προσπαθεί να παίξει το παιχνίδι με το πετρέλαιο και την πλουτοκρατία.